Holybreak - Sanktuarium św. Wojciecha w archikatedrze w Gnieźnie

Sanktuarium św. Wojciecha w archikatedrze w Gnieźnie

Wzgórze Lecha, 62-200 Gniezno

Sanktuarium Świętego

św. Wojciech

UDOSTĘPNIJ

ZAPISZ

O sanktuarium:

Bazylika prymasowska Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Gnieźnie (zwana także: archikatedrą gnieźnieńską lub sanktuarium św. Wojciecha) – gotycki kościół archikatedralny znajdujący się na Wzgórzu Lecha w Gnieźnie. Kościół jest poświęcony Najświętszej Marii Pannie, nosi wezwanie Wniebowzięcia NMP. Od 1000 roku główna świątynia metropolii gnieźnieńskiej, nazywana „Matką kościołów polskich”. Miejsce pochówku świętego Wojciecha, głównego patrona Polski oraz miejsce pięciu koronacji królewskich. Siedziba prymasów Polski. Od 1931 roku jest bazyliką mniejszą. 16 września 1994 roku obiekt został wpisany na listę pomników historii. Historia Początki istnienia Pierwsza chrześcijańska świątynia na terenie leżącym na podgrodziu na Wzgórzu Lecha została ufundowana za życia Mieszka I, a więc przed rokiem 992[5]. Według tradycji przekazanej przez Jana Długosza fundatorką miała być Dąbrówka, pochowana tu w 977 roku[6]. Odkryte relikty przedromańskiego kościoła grodowego Mieszka I, zachowane w podziemiach katedry, pozwalają określić jego formę przestrzenną jako tzw. rotundę prostą, składającą się z kolistej nawy o średnicy 9 metrów i apsydy wschodniej. Od strony północnej do rotundy dostawiony był aneks, być może o charakterze grobowym. Całość była orientowana na osi wschód–zachód. Kolejną fazę budowlaną reprezentuje drugi aneks, dobudowany do nawy rotundy od strony południowo-zachodniej. Dobudówkę tę ze względu na ukształtowanie przestrzenne i wielkość można interpretować jako aneks grobowy, w którym pochowano ciało świętego Wojciecha. Katedra gotycka Budowa gotyckiej katedry w Gnieźnie zainicjowana została w 1342 roku przez arcybiskupa Jarosława Bogorię Skotnickiego. Z 26 marca 1350 roku pochodzi pierwsza informacja o erygowaniu przez Skotnickiego ołtarza w katedrze. Ten sam arcybiskup przyjął w 1358 roku wraz z całą kapitułą archikatedralną króla Kazimierza Wielkiego, który przyczynił się do rozbudowy Gniezna. Prace zorganizowano tak, by w ich trakcie część świątynia mogła nadal służyć wiernym. Gdy wznoszono prezbiterium, nabożeństwa i msze święte odbywały się w oddzielonym i zabezpieczonym romańskim korpusie nawowym. Gdy zaczęto go wyburzać i stawiać nowy, ludzie modlili się w nowej, gotyckiej części prezbiterialnej. Arcybiskup w trakcie budowy wystawił najpierw w części wschodniej wydłużony trójprzęsłowy chór z zamknięciem w kształcie siedmiu boków z dwunastoboku i wielobocznym obejściem, a wkrótce i dobudowywanymi kaplicami grobowymi. Prezbiterium wybudowano ze ścianami podzielonymi poziomym gzymsem na dwie kondygnacje – arkadową i okienną. System konstrukcyjny chóru katedry stanowił kombinację układu filarowo-skarpowego z łukami oporowymi poprowadzonymi pod dachem obejścia. Wschodnia część świątyni wykonana została z kamienia ciosowego i cegły. Inicjator przedsięwzięcia nie doczekał zakończenia budowy, jego następcy nie poniechali jednak kontynuowania dzieła. Abp Janusz Suchywilk doprowadził do ukończenia budowy korpusu nawowego, a abp Bodzanta wyposażył gotycką katedrę w nowe ołtarze. W roku 1382 trwały już zaawansowane prace przy zadaszeniu i przesklepianiu korpusu. W pierwszej połowie XV wieku, gdy arcybiskupem gnieźnieńskim był Mikołaj Trąba trwała budowa jednej z wież, kapitularza, skarbca oraz kaplic przy nawie południowej. Od 1419 roku, w związku z nadaniem arcybiskupom gnieźnieńskim tytułu prymasa, świątynia stała się archikatedrą prymasowską. W drugiej połowie XV stulecia, za abp Jakuba z Sienna na belce tęczowej zawisł potężny krucyfiks, a przed prezbiterium stanęło nowe mauzoleum św. Wojciecha, ukryte pod kamiennym baldachimem wspartym na kolumienkach i ozdobione marmurową płytą z podobizną męczennika, którą wykonał rzeźbiarz Hans Brandt. W 1602 roku wykończona została wieża północna. Przebudowywano też nawy boczne i kaplice okalające prezbiterium, zmieniając ich wezwania i wzbogacając ich wnętrza o nowe, zgodne z duchem epoki elementy architektoniczne. W 1613 roku, za abp Jana Łaskiego w Gnieźnie wybuchł wielki pożar, który strawił niemal wszystkie zabudowania nie wyłączając kościołów. Archikatedra ocalała, jednak ogień uszkodził hełmy i drewnianą konstrukcję wież. W latach osiemdziesiątych XVII wieku w części prezbiterialnej archikatedry stanęła pozłacana konfesja wykonana na wzór tej, znajdującej się w bazylice św. Piotra w Rzymie, a pod nią, na czarnym ołtarzu, srebrna trumienka z relikwiami św. Wojciecha. W latach 1641–1652 prymas Maciej Łubieński przeprowadził przebudowę wnętrza świątyni w stylu barokowym. Kolejny wielki pożar wybuchł w Gnieźnie w sierpniu 1760 roku. Ogień uszkodził wieże i strawił dach archikatedry, co doprowadziło do zawalenia się sklepień nad prezbiterium i znacznego ich uszkodzenia nad nawą główną. W ciągu kilku następnych lat przebudowano wnętrze w stylu klasycystycznym z elementami stylu barokowego. Zainicjował je prymas Maciej Łubieński. Do kolejnej, częściowej przebudowy świątyni doszło w latach siedemdziesiątych XVIII wieku. Na początku XIX stulecia, kiedy do Gniezna wkraczała Wielka Armia, archikatedrę najeźdźcy francuscy cesarza Napoleona Bonaparte zamienili na krótko na magazyn zboża. Później nie podejmowano w niej istotnych prac budowlanych. Historia współczesna W 1931 roku Pius XI nadał archikatedrze tytuł bazyliki mniejszej. W 1939 roku po zajęciu Gniezna przez Niemców z NSDAP, początkowo oni zamknęli kościół, a później urządzili w nim salę koncertową. 23 stycznia 1945 roku, dwa dni po wkroczeniu do Gniezna, archikatedra została ostrzelana przez Armię Czerwoną, co spowodowało pożar hełmów wież i dachów. Wokół tego pożaru przez lata trwały różne spekulacje. Władze komunistyczne twierdziły, że na wieżach znajdowali się jeszcze żołnierze niemieccy, którzy zaatakowali żołnierzy radzieckich. Zeznania świadków i publikacje naukowe potwierdzają tezę celowego ostrzału z czołgu, umiejscowionego na rynku. Pożar zniszczył hełmy wież oraz sklepienie w emporze międzywieżowej, a w następstwie tego również organy. Zawaleniu uległ również dach nad częścią południową nawy głównej, co zniszczyło stalle. Na przełomie lat 50 i 60 XX wieku odrestaurowano świątynię przywracając jej styl gotycki. 3 czerwca 1979 roku archikatedrę odwiedził Jan Paweł II. Architektura Archikatedra jest budowlą trójnawową, o układzie bazylikowym z prezbiterium zamkniętym wielobocznie i ambitem. Do naw bocznych i ambitu przylega wieniec czternastu kaplic bocznych. Prezbiterium W prezbiterium archikatedry, w jej centrum znajduje się barokowa złocona konfesja, a pod nią wczesnobarokowy relikwiarz – trumienka z cyzelowanej, trybowanej blachy srebrnej z 1662 (z właściwym relikwiarzem – trumienką wewnątrz, drewnianą, prawdopodobnie cedrową skrzynką z XII wieku pokrytą płaskorzeźbami) ze szczątkami św. Wojciecha (restaurowana w 1987 roku po kradzieży). Za relikwiarzem znajduje się płyta nagrobna św. Wojciecha z czerwonego marmuru ze średniowiecznej tumby z 1480 roku, autorstwa Hansa Brandta z Gdańska. Od strony północnej prezbiterium umieszczony został złocony tron prymasowski z 1835 roku, a przed nim klęcznik z herbem prymasa Stefana Wyszyńskiego. Nad tronem widnieje herb obecnego metropolity gnieźnieńskiego. Po obu stronach prezbiterium ułożone są nowe stalle dla członków Kapituły Prymasowskiej. Poza tym w prezbiterium znajduje się główny ołtarz ofiarny, nawiązujący do złotego ołtarza romańskiego, wykonany z brązowych pozłacanych płyt ze scenami z życia Jezusa i Maryi. Został ofiarowany przez Episkopat Niemiec w 1996 roku. Nad ołtarzem znajduje się belka tęczowa z gotyckim krucyfiksem z drzewa lipowego z ok. 1430 roku, umieszczona w drugiej połowie XV wieku. W nawie głównej znajdują się miejsca dla wiernych. Sklepienie typowe dla stylu gotyckiego jest krzyżowo-żebrowe. Na końcu nawy w emporze międzywieżowej znajduje się drewniany chór muzyczny z organami, wybudowanymi w 1975 roku przez firmę August Laukhuff z Weikersheim. Montaż, przez firmę z Warszawy trwał w latach 1976-1977. Organy te zostały poddane renowacji w latach 2015-2016, przebudowany został także chór. Poprzednie organy wybudowane po 1661 roku przez Jerzego z Gdańska, spłonęły w pożarze 23 stycznia 1945 roku. Po wojnie kościołowi służyła przejściowo fisharmonia, a następnie, w latach 1952-1962 instrument z kaplicy Lipskich. Później zamontowano organy elektroniczne. Drzwi Gnieźnieńskie lub Drzwi św. Wojciecha (łac. Porta Regia, Drzwi Królewskie; Porta Aurea, Drzwi Złote) – unikatowy zabytek romańskiej sztuki odlewniczej, wykonany za panowania księcia Mieszka III Starego w XII wieku (dokładny czas i miejsce powstania nieznane). Osadzone w portalu wewnętrznym kruchty południowej bazyliki prymasowskiej w Gnieźnie. Przedstawiają życiorys św. Wojciecha.

Czytaj więcej

Relikwie: Relikiwe szczątków św. Wojciecha z Gniezna

Konfesja św. Wojciecha – barokowa konfesja, składająca się z relikwiarza św. Wojciecha, patrona Polski oraz baldachimu, znajdująca się w bazylice prymasowskiej w Gnieźnie. Barokowa konfesja Jej marmurowe elementy wykonano w 1680 roku. Drewniany, ażurowy baldachim na kręconych kolumnach powstał w 1681 roku. Natomiast srebrna trumienka jest wcześniejsza, została ufundowana i wykonana w 1662 roku. Postacie symbolizujące poszczególne stany powstały w 1897 roku, z okazji 900-lecia śmierci św. Wojciecha[3]. Srebrna trumienka powstała z fundacji bpa Wojciecha Pilchowicza w gdańskim warsztacie Piotra von der Rennena. Orły, na których spoczywa konfesja, oznaczone są puncą HPJ i herbem Gdańska, ponieważ wykonał je gdański złotnik Hans Paul Jung[5]. Ksiądz Konstanty Lipski i biskup Albert Stawowski zobowiązali się sfinansować kolejny etap przedsięwzięcia. Prace kamieniarskie wykonał „magister lapidarius” z Krakowa, a snycerskie „artifex sculptor” z Warszawy. Nazwiska projektanta i wykonawców nie zachowały się do naszych czasów. Odlew czterech postaci wykonano w warsztacie berlińskim według projektu Władysława Marcinkowskiego. Najistotniejszym elementem całej konfesji jest srebrny relikwiarz w kształcie trumienki spoczywającej na sześciu orłach, którą dźwigają postacie symbolizujące cztery stany: chłopstwo, mieszczaństwo, duchowieństwo i rycerstwo. Na wieku i bokach trumienki, w owalnych medalionach, przedstawiono dziesięć scen z życia św. Wojciecha. Dekorację trumny dopełniają medaliony z napisami fundacyjnymi i dewocyjnymi. Srebrny relikwiarz na czarnym marmurowym cokole dekoracyjnie obejmuje złocony baldachim na kręconych kolumnach, spięty lambrekinami. Całość wieńczą woluty podtrzymujące kulę ziemską z krzyżem. Na kolumnach umieszczono smukłe postacie aniołów z girlandami.